Για πολλές γυναίκες, η εγκυμοσύνη  και ο τοκετός είναι μια στιγμή ενθουσιασμού και προσμονής που συνυπάρχει  παράλληλα με την αβεβαιότητα, το άγχος, τον φόβο και τον πόνο. Οι μνήμες και η εμπειρία του τοκετού παραμένουν για τη γυναίκα σε όλη τη ζωή της. Σαφώς, η υποστήριξη και η φροντίδα που λαμβάνουν οι γυναίκες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι κρίσιμη (Shields 1999).

Η εγκυμοσύνη είναι ένα σημαντικό γεγονός της ζωής που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες με συγκεκριμένες σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές. Η διάθεση της γυναίκας  κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μεταβάλλεται συνεχώς. Τη μια στιγμή η έγκυος μπορεί να είναι ευδιάθετη και γεμάτη ενέργεια και μέσα σε λίγα λεπτά μπορεί να είναι μελαγχολική και κουρασμένη. Οι μεταπτώσεις είναι συχνές αλλά αναμενόμενες και οφείλονται αποκλειστικά  στις μεγάλες αυξομειώσεις  ορμονών (Davila 2006; Ross et al., 2004).

Η επιλόχεια κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη καθώς επηρεάζει βαθειά τη ψυχολογία της επιτόκου και αλλοιώνει  την αίσθηση ικανοποίησης. Εμφανίζεται στο 10-15% των γυναικών περίπου, σε μια περίοδο από δύο εβδομάδες έως και ένα περίπου έτος μετά τη γέννα.

Η  εμφάνιση της συμβαίνει και κατά την εγκυμοσύνη (8-10%) και  μετά τον τοκετό (13%), ενώ η αυτοκτονία είναι μια σοβαρή αιτία θανάτου των προσβεβλημένων μητέρων το χρονικό διάστημα μετά τη γέννα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν διαγιγνώσκεται έγκαιρα και αποτελεί μείζον πρόβλημα καθώς, οδηγεί σε περαιτέρω προβλήματα υγείας την επίτοκο αλλά και την  οικογένειάς της (Goodman 2004).

Η ορμόνη του “στρες” εκκρίνεται από τα επινεφρίδια.

Είναι περισσότερο επικίνδυνη  από την υψηλή χοληστερίνη και το εξ ίσου υψηλό σάκχαρο, όταν παράγεται σε μεγάλες δόσεις: (Επαγγελματικές δυσκολίες,οικονομικές δυσκολίες, άγχος στην δουλειά, προσωπικές σχέσεις).

Σε κανονικές δόσεις η κορτιζόλη βοηθά το ανοσοποιητικό σύστημα να καταπολεμήσει τις μολύνσεις, σταθεροποιεί τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, βελτιώνει την πίεση, το κυκλοφορικό και τον καρδιακό παλμό, αυξάνει την επιθυμία για σεξ και βοηθά τη μνήμη.

Σε καταστάσεις έντονου στρες όμως υπερπαράγεται και μπορεί να προκαλέσει άγχος, αϋπνία και πτώση της άμυνας του οργανισμού.

Αυξάνεται η επιθυμία να τρώμε παχυντικές τροφές με συνέπεια εναπόθεση λίπους στη κοιλιά. Αυτό συμβαίνει διότι ενεργοποιεί ένα ένζυμο που μαγνητίζει όλο το λίπος αποκλειστικά και μόνο στη κοιλιακή χώρα.

Η κορτιζόλη ανιχνεύεται στο αίμα, ούρα και σάλιο. Με τη διαφορά όμως οτι αυτές οι τιμές αντανακλούν το μέγεθος του στρες τη δεδομένη στιγμή.

Σήμερα γίνεται, όχι σε ευρύ πεδίο ακόμη, μέτρηση της στα μαλλιά. Ανάλογα λοιπόν με το μέγεθος της τρίχας έχουμε και το βαθμός στρες του ατόμου για μεγάλο διάστημα. Ίσως το “στρες" λοιπόν να είναι ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου.

Γι’ αυτό προσπάθεια περιορισμού του άγχους του θυμού και της υπερέντασης. Χαλάρωση λοιπόν το αντίδοτο.

Συμπτωματολογία της νόσου

Τα συμπτώματα της νόσου είναι πολύ όμοια με τα συμπτώματα της κοινής κατάθλιψης που μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από την ύπαρξη κύησης (Gaynes et al., 2005).

• αισθήματα απογοήτευσης και επιθετικότητας τόσο προς το σύζυγο ή το παιδί της, όσο και στο περιβάλλον της γενικά
• ανορεξία και εμετός, με αποτέλεσμα την πρόκληση μεταβολικών διαταραχών,
• συμπτώματα τα οποία είναι δηλωτικά της αυτοκαταστροφικότητας.
• εκρήξεις θυμού
• κραυγές
• συγχυτικές καταστάσεις
• θόλωση της συνείδησης
• ψυχοκινητική απάθεια
• έλλειψη οποιουδήποτε ενδιαφέροντος
• καταθλιπτική διάθεση
• διαταραχές του ύπνου και έντονες ιδέες ενοχών και τύψεων μέχρι το σημείο παραληρήματος

Οι ψυχωτικές καταθλίψεις της λοχείας κρύβουν μεγάλο κίνδυνο αυτοκτονίας. Η ανίχνευση των πρώιμων συμπτωμάτων είναι καίρια, προκειμένου να γίνει έγκαιρη διάγνωση της διαταραχής, για να μην επανεμφανιστεί σε επόμενους τοκετούς (Morof et al., 2003; Spinelli 2009; Hammen 1997; Anthony & Benedek 1975; WHO 2008a). Επίσης, οι γυναίκες που πέρασαν επιλόχεια κατάθλιψη διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για μελλοντικά καταθλιπτικά επεισόδια (Philipps & O’Hara 1991) με 1/1000 γυναίκες να εμφανίζει ψυχωτική επιλόχεια κατάθλιψη, ενώ η κακοποίηση, ο αλκοολισμός και οι διατροφικές διαταραχές συχνά αποτελούν συνοδές καταστάσεις για την εκδήλωση της ασθένειας (Spinelli 2009). 

Αιτιολογία επιλόχειας κατάθλιψης

Η αιτιολογία της νόσου δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί, παρά τις πολυάριθμες μελέτες διερεύνησης των αιτίων που οδηγούν στην εμφάνιση επιλόχειας  κατάθλιψης (Cox et al., 1993; Cooper & Murray 1998; Murray 2010; Ramchandani et al., 2011; Leahy‐Warren et al., 2012).

Διάφοροι παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνισή αυτού του είδους κατάθλιψης: στρεσογόνα συμβάντα, συζυγικές διαμάχες, έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης/βοήθειας κατά την ανατροφή του παιδιού (ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μονογονεϊκής οικογένεια ή ανεπιθύμητης κύησης), πιθανή προδιάθεση σε συνδυασμό με ορμονικές αλλαγές κατά την περίοδο της λοχείας, ηλικία, φυλή, εθνικότητα, μορφωτικό επίπεδο και η οικονομική κατάσταση της επίτοκου.

Εξετάζονται και διάφοροι γενετικοί παράγοντες, όπως οι γενετικοί πολυμορφισμοί στο γονίδιο 5-HTT (serotonin transporter gene), για τη σχέση τους με την εκδήλωση της νόσου(Tavares Pinheiro et al., 2013).

Επιπλέον, η  προσωπικότητα της εκάστοτε επίτοκου στο σύνολό της, διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στον έλεγχο ή αύξηση του άγχους και του κινδύνου για επιλόχεια κατάθλιψη (Mitchell et al., 2011).

Η εντονότερη μορφή επιλόχειας κατάθλιψη είναι η ψύχωση της λοχείας, όπως ονομάζεται, που πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επείγον ψυχιατρικό πρόβλημα, το οποίο χρειάζεται πάντοτε νοσηλεία (εκουσίως ή μη).Η πλειοψηφία των περιπτώσεων (70%)  σχετίζεται με τη διπολική διαταραχή και πρέπει να αντιμετωπίζεται αντίστοιχα, με χρήση αντιψυχωσικών, σταθεροποιητών της διάθεσης και, εάν κρίνεται αναγκαίο, με αντικαταθλιπτικά φάρμακα (Sit et al., 2006).

Η επιλόχεια κατάθλιψη και η προσκόλληση του βρέφους

Η έρευνα έχει δείξει ότι οι καταθλιπτικές μητέρες αλληλεπιδρούν λιγότερο με τα μωρά τους. Οι γυναίκες με επιλόχεια κατάθλιψη είναι λιγότερο πιθανό να θηλάσουν, να παίξουν και να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους. Μπορούν επίσης να είναι ασυνεπείς με τον τρόπο που φροντίζουν τα νεογνά τους.

Οι καταθλιπτικές μητέρες μπορεί να είναι τρυφερές και προσεκτικές κατά καιρούς, αλλά άλλες φορές μπορεί να αντιδράσουν αρνητικά. Η ασυνέπεια αυτή διαταράσσει τη φυσιολογική διαδικασία προσκόλλησης μεταξύ μητέρας και παιδιού.

Μια ασφαλής προσκόλληση διαμορφώνεται όταν η μητέρα ανταποκρίνεται θερμά και με συνέπεια στις φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες του μωρού της. Όταν το μωρό κλαίει, η μητέρα το καταπραΰνει. Εάν το μωρό γελά ή χαμογελά, η μητέρα ανταποκρίνεται αντίστοιχα. Στην ουσία, η μητέρα και το παιδί είναι σε συγχρονισμό. Αναγνωρίζουν και απαντούν ο ένας στα μηνύματα του άλλου.

Όμως, μια καταθλιπτική μητέρα είναι λιγότερο πιθανό να απαντήσει με τρόπο σύντονο στα μηνύματα του παιδιού της, με αποτέλεσμα το παιδί να είναι σε κίνδυνο για πολλαπλές αναπτυξιακές δυσκολίες και καθυστερήσεις, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς, και των συναισθηματικών και κοινωνικών προβλημάτων στο μέλλον.

Αντιμετωπίζοντας την επιλόχειο κατάθλιψη

«Το καλύτερο που έχει να κάνει η νέα μαμά που θα βιώσει τα πρώτα συμπτώματα επιλόχειου κατάθλιψης είναι να ζητήσει κατευθείαν βοήθεια από ψυχολόγο, γιατί μόνο εκείνος είναι κατάλληλος να διαγνώσει το πρόβλημα και να δώσει τις κατάλληλες συμβουλές στη γυναίκα για να το διαχειριστεί».

Εξηγεί, μάλιστα, ότι η γυναίκα δεν θα πρέπει να διστάσει για μία τέτοια βοήθεια, γιατί φαίνεται πως στις περισσότερες περιπτώσεις οι γυναικολόγοι δεν γνωρίζουν πώς να τη συμβουλεύσουν για ένα τέτοιο πρόβλημα ή δεν του δίνουν την απαραίτητη βαρύτητα.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, γυναίκες που κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό λάμβαναν συμπληρώματα ιχθυελαίων είχαν λιγότερα προβλήματα επιλόχειου κατάθλιψης, δηλαδή κλάματος, ανησυχίας, κούρασης και αρνητικών σκέψεων.

Ο ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος

Το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να βοηθά όσο περισσότερο δύναται τη νέα μαμά με τις δουλειές του σπιτιού και να δείχνει κατανόηση στο πρόβλημα της επιλόχειου κατάθλιψης.

 «Οι μαμάδες και οι πεθερές, οι οποίες τα ξέρουν πάντα όλα, μπορεί να μην καταφέρουν να δείξουν κατανόηση γιατί 'στην εποχή τους δεν υπήρχαν αυτά' –η αλήθεια είναι ότι υπήρχαν, αλλά δεν συζητούνταν λόγω ταμπού, ενώ οι περισσότερες διαταραχές στο παρελθόν δεν θεραπεύονταν».

Σπουδαιότερο ρόλο, λοιπόν, οφείλει να αναλάβει ο σύντροφος της νέας μαμάς, ο οποίος «πρέπει να βοηθά όσο μπορεί περισσότερο, για να μπορεί η γυναίκα να ξεκουράζεται, να φροντίζει και εκείνος για το μωρό, να την εμψυχώνει και να της θυμίζει πως πολύ σύντομα όλα θα περάσουν και θα γίνει μία χαρούμενη μαμά!».

--

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Davila, E. (2006). Εγκυμοσύνη & Τοκετός. Αθήνα: Εκδόσεις ΚΑΛΟΚΑΘΗ.

2.Deming, W.E. (1991). TQM: Out of crisis, Cambridge University Press, Cambridge UK.

3.Department of Health (2010): Equity and excellence. Crown: Liberating the NHS Από το https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/213823/dh_117794.pdf .

4.Donabedian, A. (1980). The Definition of Quality and Approaches to its Assessment, Anne Arbor, Michigan, Health Administration Press.

5.Mitchell, C., Notterman, D., Brooks-Gunn, J., Hobcraft, J., Garfinkel, I., Jaeger, K., ... & McLanahan, S. (2011). Role of mother's genes and environment in postpartum depression. Proceedings of the National Academy of Sciences,108(20), 8189-8193.

6.Morof, D., Barrett, G., Peacock, J., Victor, C. R., & Manyonda, I. (2003). Postnatal depression and sexual health after childbirth. Obstetrics & Gynecology, 102(6), 1318-1325.

7.Spinelli, M. (2009). Postpartum psychosis: detection of risk and management.American Journal of Psychiatry, 166(4), 405-408.

8.Tavares Pinheiro, R., Monteiro da Cunha Coelho, F., Azevedo da Silva, R., Amaral Tavares Pinheiro, K., Pierre Oses, J., de Ávila Quevedo, L., ... & Lucion, A. B. (2013). Association of a serotonin transporter gene polymorphism (5-HTTLPR) and stressful life events with postpartum depressive symptoms: a population-based study. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology,34(1), 29-33.